شرکت توسعه کاربرد پرتو ها
شرکت توسعه کاربرد پرتوها در سال 1390 با هدف بسط و توسعه کاربردهای صلحآمیز فناوری هستهای در حوزههای سلامت و بهداشت، پزشکی، کشاورزی، محیطزیست، امنیت و تحقیقات علمی آغاز بهکار کرد. از جمله مهمترین کاربرد های پرتو در جهان می توان در حوزه پزشکی به پرتودرمانی و تولید رادیوداروهای تشخیصی و درمانی، در حوزه سلامت و بهداشت به استریل نمودن تجهیزات پزشکی، دفع آفات کشاورزی و افزایش ماندگاری مواد غذایی، در صنعت به بهبود خواص پلیمری، کاشت یونی، تولید رادیوایزوتوپهای صنعتی و آزمونهای غیرمخرب و در حفاظت از محیطزیست به پاکسازی آبها و خاکهای آلوده و تصفیه پسماندهای شهری، صنعتی و بیمارستانی اشاره نمود.
این شرکت به عنوان زیرمجموعه سازمان انرژی اتمی با بهرهبرداری از سامانههای پرتودهی الکترون و گاما و آزمایشگاه های کنترل کیفی و نیز اخذ استانداردها و گواهینامه های بین المللی قادر است طیف وسیعی از محصولات و مواد را پرتودهی نماید. همچنین با ایجاد مجموعه تخصصی مهندسی قادر است انواع سامانههای پرتودهی با کاربریهای گوناگون را طراحی نموده و احداث نماید.
چشم انداز (Vision)
در راستای بسط و توسعه کاربرد پرتوها در حوزه بهداشت و سلامت، پزشکی، صنعت، کشاورزی، محیط زیست، امنیت و تحقیقات علمی، این شرکت قصد دارد با رصد نیازهای جامعه و توانمندی های موجود، مرجع اصلی، معتبر و پیشرو در زمینه توسعه کاربرد پرتوها در کشور و منطقه باشد.
ماموریت (Mission)
اقدامات کلی در حوزه کاربرد پرتوها عبارتند از امکانسنجی، طراحی، ساخت، نظارت و بازرسی، تست، خرید و تامین تجهیزات، انتقال فناوری، اخذ مجوزات لازم، تدوین استانداردهای مرتبط، آموزش، راه اندازی و از کاراندازی، ارائه خدمات پرتودهی و بهرهبرداری از تاسیسات پرتویی (مشتمل بر راکتورهای تحقیقاتی، سامانه های پرتودهی (الکترون، ایکس و گاما) و چشمه ها و سیستمهای پرتوزا) مطابق استاندارد های ملی و بین المللی، که در جهت ارتقای کیفیت زندگی، افزایش درآمد سازمانی، کمک به رفع مشکلات و درخواست های صنایع هدف، حفاظت از محیط زیست، تجاری سازی، فعال کردن بخش خصوصی، دستیابی به فناوری های نوین، افزایش توان و ظرفیت علمی و فنی کارکنان و به کارگیری شرکت های خصوصی و دانش بنیان می باشد.
در این راستا محورهای اصلی فعالیت شرکت به شرح زیر می باشد:
- انجام هرگونه فعالیت در راستای راهاندازی، بهرهبرداری ایمن، تعمیر و نگهداری، ارتقا و بهروزرسانی، تأمین مواد اولیه و تجهیزات و ازکاراندازی سامانه های پرتویی مطابق برنامه ریزی های سازمان انرژی اتمی ایران و تحت نظارت نظام ایمنی هسته ای کشور
- بسط و گسترش کاربرد پرتودهی در کشور و منطقه با ایجاد سامانههای جدید و بهرهبرداری و مدیریت یکپارچه از سامانههای موجود به منظور افزایش ظرفیت پرتودهی کشور
- خرید، طراحی و ساخت وسایل، ادوات و تجهیزات مورد نیاز تاسیسات پرتویی با کاربردهای مختلف
- بازارسازی و بازاریابی در زمینه خدمات پرتودهی و تجاری سازی کاربرد پرتوها
- نظارت و همکاری در فعالیتهای و پروژههای مرتبط با تاسیسات پرتویی
- راهنمایی، مشاوره و آموزش کارفرمایان، تولیدکنندگان و متقاضیان برای بهرهبرداری صحیح، ایمن و استاندارد از سامانههای پرتودهی در زمینه مواد غذایی، محصولات پزشکی و صنعتی
- ارائه خدمات اخذ مجوزات مرتبط با تجهیزات و تاسیسات پرتویی
ارزش های سازمانی
- توسعه کاربرد فناوری صلح آمیز هسته ای در سطح جامعه
- افزایش و ارتقاء سطح کیفیت زندگی مردم
- خدماتدهی مطمئن و استاندارد به مشتریان
- مسئولیت پذیری در قبال جامعه
- تحقیق و توسعه و نوآوری
- متعهد بودن در قبال کارکنان
- بهبود و حفاظت از محیط زیست و پیاده سازی سیاست های اقتصاد کم کربن
- کاهش ارزبری
- اشتغال زایی
در این راستا شرکت در حال حاضر به عنوان بهرهبردار سامانههای گامای تهران و بناب میباشد و در آیندهای نزدیک بهرهبردای از سامانه پرتودهی الکترون قزوین را به عهده خواهد گرفت.
سامانه گامای تهران
مجموعه پرتوفرآوری مستقر در تهران مجهز به سیستم پرتودهی گاما بوده و مدت سه دهه است که مسئولیت سترونسازی و رفع آلودگی میکروبی به روش پرتودهی را برای محصولات پزشکی، بهداشتی، گیاهداروها و ادویهجات عهدهدار است و در راستای کنترل کیفی خدمات خود از آزمایشگاه های میکروبیولوژی، پلیمر، مواد غذایی و دزیمتری بهرهگیری نماید.
این بخش شامل اتاق کنترل و پرتودهی و همچنین سوله های انبار کارتن ها می باشد. این بخش مسئولیت دریافت، برچسبزنی، انبارداری، پرتودهی و ترخیص محصولات و کارتنهای ورودی از طرف مشتریان (تولید کنندگان تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، ...) را برعهده دارد.
در سیستم پرتودهی محصولات در کارتن هایی قرار داده شده و توسط نقاله ورودی به اتاق پرتودهی هدایت می شوند. سیستم گردش محصول در اتاق پرتودهی از نوع قفسه هایی حامل چهار طبقه است. کارتن های حاوی محصول در ناحیه ایستگاه بارگیری وارد قفسه های حامل شده و در چهار سطح در مسیر مشخص به دور چشمه گاما (کبالت 60 ) گردش کرده و مورد پرتودهی قرار می گیرند.
آزمایشگاه میکروبیولوژی: کنترل کیفی بار میکروبی و تعیین دز مناسب پرتوی گاما جهت استریلیزاسیون و یا ضد عفونی کردن تجهیزات یکبار مصرف پزشکی، مواد اولیه داروها و لوازم آرایشی و بهداشتی.
آزمایشگاه پلیمر: خدمات مشاوره ای در زمینه انتخاب مواد پلیمری مورد استفاده در ساخت محصولات پایدار در برابر پرتو و تعیین مقاومت پرتوی قطعات و بسته بندی های پلیمری مورد استفاده در صنایع پزشکی، بهداشتی و غذایی.
آزمایشگاه مواد غذایی: آزمون بار میکروبی و تعیین دز مناسب پرتوی گاما برای افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی مانند سبزیجات خشک، ادویه جات، خشکبار، چاشنی ها، غلات و ....
آزمایشگاه دزیمتری: تعیین اولویت و زمان پرتودهی کالاها در سامانه پرتودهی، اندازه گيري دز جذبي و توزیع دز در کالاهای پرتودهی شده در سامانه پرتودهی و کالیبراسیون دزیمترها.
سامانه گامای بناب
طراحی و ساخت این سامانه از سال 89 آغاز شد و در سال 93 به بهره برداری رسیده است. منطقه شمال غرب کشور با موقعیت خاص اقلیمی و صنعتی خود و نیز همسایگی با کشورهای مختلف دارای پتانسیلهای بالفعل و بالقوه فراوانی در زمینه پرتودهی میباشد. این سامانه دارای آزمایشگاه های مجهز دزیمتری، میکروبیولوژی و پلیمر است و با توجه به استفاده از تکنولوژی های جدیدتر نسبت به سامانه گامای تهران، امکان ظرفیت پرتودهی بالاتر و پرتودهی در حالت های مختلف و دزهای پایین تر نیز وجود دارد.
تولیدات کشاورزی، محصولات پزشکی و بهداشتی و محصولات صنعتی این منطقه دارای پتانسیلهایی به شرح زیر میباشد:
- محصولات کشاورزی و باغی مانند: کشمش، برگ زردآلو و بادام، سیبزمینی، پیاز، سیر، حبوبات و...
- محصولات پزشکی و بهداشتی: سرنگ، نخ بخیه، گاز استریل، پودر بچه، محصولات بهداشتی و آرایشی و...
مشخصات کلی این سامانه که باهدف سترونسازی محصولات پزشکی یکبارمصرف، افزایش زمان نگهداری محصولات غذایی، کاهش آلودگی مواد و... در زمینی به مساحت حدود 3000 مترمربع (زیربنای حدود 1000 مترمربع) بناشده است، در جدول زیر بهصورت خلاصه بیانشده است.
مشخصات کلی سامانه پرتودهی بناب
نوع سیستم پرتودهی
|
پانورامیک استخری
|
نوع چشمه
|
کبالت 60 (60Co)
|
حداکثر قدرت چشمه
|
1000 KCi
|
عملکرد سیستم
|
پرتودهی بهصورت پیوسته در 4 مد کاری
|
سیستم انتقال محصول
|
کانوایر منوریل از نوع Power & Free
|
ابعاد بستهبندی
|
45*45*45 یا 90*45*45
|
حفاظ بیولوژیکی
|
از جنس بتون با حدود 2 متر ضخامت دیوارهها و سقف
|
- آزمایشگاه دزیمتری: تعیین اولویت و زمان پرتودهی کالاها در سامانه پرتودهی، اندازه گيري دز جذبي و توزیع دز در کالاهای پرتودهی شده در سامانه پرتودهی و کالیبراسیون دزیمترها.
- آزمایشگاه میکروبیولوژی : کنترل کیفی بار میکروبی و تعیین دز مناسب پرتوی گاما جهت استریلیزاسیون و یا ضد عفونی کردن تجهیزات یکبار مصرف پزشکی، مواد اولیه داروها و لوازم آرایشی و بهداشتی.
- آزمایشگاه پلیمر: خدمات مشاوره ای در زمینه انتخاب مواد پلیمری مورد استفاده در ساخت محصولات پایدار در برابر پرتو و تعیین مقاومت پرتوی قطعات و بسته بندی های پلیمری مورد استفاده در صنایع پزشکی، بهداشتی و غذایی.
سامانه پرتودهی الکترون قزوین
سامانه پرتودهي رودوترون قزوين با مساحت 6 هكتار در شهرك علمي و تحقيقاتي امام خميني (ره) در استان قزوین ساخته شده است. مهمترین بخش اين سامانه پرتودهی، منبع تولید پرتو (شتابدهنده الکترون) با توان 100 کیلووات و انرژی حداکثر 10 مگاالکترون ولت است که در ساختمان پرتودهی قرار دارد.
قسمتهای مختلف یک مرکز پرتودهی الکترون با توضیح مختصری در رابطه با هر قسمت در ذیل آورده شده است.
- شتابدهنده رودوترون: در قلب یک مرکز پرتودهی، عنصر تابش کننده ذرات و پرتوهای پر انرژی قرار دارد. در مراکز پرتودهی گاما این بخش شامل سلولهای کبالت 60 میباشد که منبع تابش های گاما هستند. در مراکز پرتودهی بر پایه الکترون، شتابدهنده الکترون با انرژی و توان بالا در این قسمت قرار میگیرد.
- استخراج و اسکن باریکه الکترون: باریکه الکترون پس از خروج از شتابدهنده وارد قسمت اسکن باریکه میشود. در این بخش باریکه الکترون با حرکت رفت و برگشت متناوب ناحیهای از فضا را جاروب میکند. کالاهایی که قرار است پرتودهی شود با عبور از این ناحیه، دز لازم را دریافت میکنند.
- اتاق تجهیزات فنی: در این بخش تجهیزات فنی سیستم شتابدهنده شامل: ترانسهای ولتاژ بالا، سیستم خنک کنند، استخراج ازن و... قرار گرفته است.
- اتاق کنترل و مانیتورینگ: در بخش تجهیزات و تابلوهای کنترل سیسم شتابدهنده و همچنین مانیتورینگ فرآیند پرتودهی قرار دارد. کلیه پارمترهای شتابدهنده از قبیل: جریان باریکه، توان تزریقی به کاواک، میزان خلا، طول اسکن و .... در این بخش کنترل میشود.
- سیستم انتقال و جابجایی کالا (کانوایر): از آنجایی که ورود اپراتور به قسمت اسکن باریکه و پرتودهی ممنوع است، وظیفه این بخش انتقال کالاهای مورد نظر به قسمت پرتودهی و برگشت آنهاست و به این وسیله بارگیری و تخلیه کالاها توسط اوپراتور در خارج قسمت شیلدینگ انجام میشود.
- قسمت انبارکردن کالاها: در بحث طراحی و ساخت ساختمانها و سولهها باید فضایی مربوط به انبار کردن کالاها قبل و پس از پرتودهی در نظر گرفته شود.
- فضای اداری: معمولا در اکثر مراکز پرتودهی قسمتی جهت فضای اداری و تشکیل جلسات اختصاص داده میشود.
کاربرد پرتوها
کاربرد پرتوها در زمینه پزشکی به دو دسته کلی تشخیص و درمان بیماری تقسیم میشود که این دو مهم از طریق استفاده از رادیوداروهای تشخیصی و درمانی و بهرهگیری از پرتودرمانی صورت میگیرد. از پرتوهای ایکس و گاما، الکترون، پروتون، یون و حتی نوترون میتوان در کاربردهای مختلف پزشکی بهره برد.
برای تولید رادیودارو ها نیاز به مولدهای مختلف پرتو مانند راکتورهای تحقیقاتی و دستگاههای شتابدهنده میباشد. در خصوص پرتودرمانی نیز این روش با استفاده از تجهیزات پرتودرمانی به صورت درمان از داخل بدن (همانند روش براکیتراپی) و درمان از خارج بدن (با استفاده از چشمههای رادیواکتیو یا دستگاههای شتابدهنده و راکتور) صورت میپذیرد. پرتودرمانی با توجه به نوع پرتو مورد استفاده به روشهای رادیوتراپی، پروتونتراپی، هادرونتراپی، گاماتراپی، BNCT و نوترونتراپی انجام میشود. تصویربرداریهای پزشکی نیز تا حدود زیادی به پرتوهای یونیزان وابسته است. دستگاه های CT Scan، PET، SPECT درحال استفاده برای تصویربرداری میباشد. کاربردهای پزشکی پرتوها وابسته به استفاده از تجهیزات نسبتا پیشرفته نظیر راکتورها و شتابدهندهها میباشد.
با توجه به رشد روز افزون بیماری سرطان در جهان و به جهت درمان و ازبین بردن بافتهای سرطانی علاوه بر روشهای جراحی و شیمیدرمانی، پیشرفت قابل توجهی در طراحی و ساخت دستگاههای پرتودرمانی صورت گرفته است و امروزه تقریبا تمامی بیمارستانها و مراکز درمانی حداقل به یک تجهیز مرتبط با فناوری هستهای مجهز شدهاند. همچنین بیمارستانهای تخصصی هستهای نیز در حال گسترش میباشند.
- کاربرد پرتودهی در کشاورزی
اصلاح بذر و کنترل آفات از مهمترین کاربردهای پرتودهی در کشاورزی است.
- پرتودهی مواد غذایی و خشکبار
با استفاده از پرتودهي گاما و افزايش عمر ماندگاري محصولات باغي به ويژه مركبات مي توان ضايعات ميوه را كاهش داد و زمان بيشتري براي بازاريابي و صادرات اين محصول به بازارهاي بينالمللي براي توليدكنندگان و صادركنندگان فراهم كرد. حفظ طعم و تازگي ميوهها به ويژه مركبات از ديگر مزاياي كاربرد انرژي هستهاي در كشاورزي است.
جهت افزایش ماندگاری مواد غذایی از جمله ادویهجات، سبزیجات خشک و حبوبات از پرتودهی استفاده میشود.
پرتودهي با دوز پايين باعث جلوگيري از جوانه زني محصولاتي مانند سيبزميني، پياز، سير، زنجبيل و شاه بلوط ميگردد. در مورد سيبزميني، پرتودهي منافع قابل توجهي نسبت به ساير روشهاي موجود دارا است.
به منظور جلوگيري از جوانه زني سيبزميني در انبارها در طول يك دوره نگهداري، در حال حاضر از مواد شيمايي يا نگهداري در انبارهاي سرد استفاده ميشود. در مورد انبارهاي سرد تا زماني موثر است كه محصول در آن شرايط نگهداري گردد. (3/3 تا 4/4 درجه سانتي گراد)
یکی از کاربردهای فناورری هستهای که به طور مستقیم با سلامت و بهداشت عمومی جامعه در ارتباط است، استریل بودن تجهیزات پزشکی، سلامت مواد غذایی و محصولات کشاورزی میباشد. در جهت بهبود این مسئله، پرتوها میتوانند نقش بسزایی اعمال کنند. پرتودهی مواد غذایی به جهت افزایش ماندگاری، از بین بردن میکروبها، دفع آفات انجام میپذیرد. همچنین به منظور کاهش ضایعات و افزایش بازده تولید محصولات کشاورزی میتوان از روشهای هستهای و پرتودهی جهت اصلاح بذر ، دفع آفات، کنترل زودرسی یا دیررسی محصول و افزایش ماندگاری بهره برد.
از منظر دیگر نیز پرتودهی تجهیزات پزشکی، بهداشتی، مواد یکبار مصرف پزشکی مثل سرنگ و نخ بخیه، گاز استریل به منظور استریلیزاسون آنها انجام میپذیرد تا ضامن سلامت شهروندان جامعه گردد. ضمن اینکه این روش در مقایسه با سایر روشهای موجود دارای مزیتهایی از جمله قابلیت اطمینان بالا، نداشتن باقیمانده در موارد پرتودهی شده و مزیتهای دیگر است.
فرآیند پرتودهی در سامانههای پرتودهی گاما و یا سامانههای پرتودهی الکترون انجام میپذیرد که خوشبختانه شرکت توسعه کاربرد پرتوها در حال حاضر متولی بهرهبرداری از این سامانهها میباشد.
فناوری هستهای دارای کاربردهای ویژه در زمینه صنعتی میباشد و این کاربردها در بسیاری از موارد منحصر به فرد است. از کاربردهای آن در صنعت نفت میتوان به انجام تستهای غیرمخرب، چاهپیمایی اشاره کرد. همچنین کاربرد رادیوایزوتوپهای صنعتی تولیدشده از طریق فناوری هستهای در چگالیسنجی، عمقسنجی، سطحسنجی میباشد.
پرتودهی پلیمرها جهت بهبود خواص فیزیکی و مکانیکی آن علاوه بر کاربردهای ویژهای که برای مثال در صنعت برق و قدرت دارد میتواند ارزش افزوده نیز ایجاد کند. پرتودهی تایرها و لاستیکها موجب افزایش استقامت و طول عمر لاستیک میگردد.
پیشرفت صنایع الکترونیک و نیمهرساناها تا حد زیادی مرهون بهرهگیری از فناوری هستهای و کاربرد پرتوها می باشد به طوریکه IC و چیپها از این طریق بسط و گسترش یافتهاند. صنایع سیم و کابل، خودروسازی، سنگهای قیمتی نیز میتوانند از فناوری هستهای در جهت بهبود کیفیت استفاده نمایند.
امروزه آلودگی محیطزیست به معضل بزرگی برای جامعه جهانی تبدیل شده است. مصرف بیش از حد سوختهای فسیلی باعث آلودگیهای بسیار شده است. صنعت هستهای با توانایی تولید برق هستهای قادر به تامین الکتریسیته، بدون داشتن معایب سوختهای فسیلی است و منبع سرشاری برای انرژی میباشد. راکتورهای جدید تولید جریان الکتریسیته هم معضل سوختهای هستهای مصرف شده را حل خواهد کرد.
گازهای حاصل از احتراق دارای عاملهای سمی و مخرب میباشد. با استفاده از پرتوهای هستهای میتوان آلودگیهای این گازها را تا حد قابل قبولی پایین آورد.
پاکسازی آب آلوده، خاک آلوده و تصفیه پسماندهای شهری، صنعتی و بیمارستانی به روشهای پرتویی در مقایسه با روشهای دیگر بسیار موثرتر و مقرون به صرفهتر میباشد.
روند تحقیق و پژوهش علمی هیچگاه متوقف نخواهد شد و همواره نیازمند ابزارهای پیشرفتهتر و دقیقتر شود. درحال حاضر اکثر پروژههای بزرگ علمی در مرز دانش در جهان پیرامون علوم هستهای میباشد و آزمایشگاههای بزرگ و عظیم در این راستا در حال تاسیس میباشد.
تحقیقات در حوزه علم مواد بدون بهرهگیری از فناوری هستهای تقریبا غیرممکن میباشد. آنالیز مواد و باستانشناسی از کاربردهای رایج فناوری هستهای در علوم و تحقیقات میباشد.
امروزه تامین امنیت و مبارزه با قاچاق و تروریست برای دولتها و حکومتها جز اهداف اصلی میباشد. فناوری هستهای در حوزه بازرسی از محمولهها و وسایل نقلیه با بهرهگیری از دستگاههای پرتوتابی دارای روشی دقیق و قابل اطمینان میباشد. همچنین تصویربرداریهای خاص با استفاده از تجهیزات هستهای نیز در حوزه امنیتی انجام میشود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در حوزه کاربرد پرتوها و آشنایی با شرکت توسعه کاربرد پرتوها به وبسایت شرکت به آدرس www.radi-co.ir مراجعه فرمایید.